OPINIE. Ontwerpwedstrijden: naar een respectvolle en haalbare lightversie? (Chris Troniseck)

VOORAFGAAND

1. Laat er geen twijfel over bestaan, dit betoog is mee tot stand gekomen als aanklacht tegen de zeer bedenkelijke (ik blijf vriendelijk) manier waarop architecten dikwijls respectloos onderbetaald blijven (of geen opdrachten kunnen aanvaarden waarbij ze geen fatsoenlijk ereloon “aangeboden” krijgen). Maar nog meer is het een, allicht zoveelste, poging om hieraan iets te verhelpen. Dit zal alleen lukken als ook opdrachtgevers hier heil in zien. Zo zitten mensen/organisaties blijkbaar in elkaar.
2. Dit “verhaal” situeert zich in de niche van de sociale huisvesting. Meer specifiek de diensten via ontwerpwedstrijden, naar aanleiding ook van de “Wall of Shame"-actie, georganiseerd door het NAV)
3. Ken uw geschiedenis; in een vorige post staat een overzicht van ontstaan en verloop van ontwerpwedstijden in Vlaanderen.
4. Het zijn de architecten zelf die zo’n 20 jaar geleden erop aangedrongen hebben om de wedstrijd-procedures in het leven te roepen. Om betere projecten te claimen, maar vooral om de markt open te trekken en aan elkeen kansen te bieden. De rechtstreekse keuze van de opdrachtgever voor een architect moest doorbroken worden (geen verder commentaar).

Sindsdien zijn de verwachtingen van zowel architecten als opdrachtgevers te vaag gebleven of te veeleisend geworden. De (Europese) aanbestedingsregels en de juridische eisen hebben dit allemaal nog bemoeilijkt.

HET WEDSTRIJDMODEL

In de term “wedstrijd” zit al het eerste obstakel: het leidt tot winnaars en verliezers (een wedstrijd met enkel winnaars is een ideologie).

Er moet dus gestreefd worden naar een procedure waarbij de onvermijdelijke “verliezers” met zo weinig mogelijk ontgoocheling achterblijven en met respect behandeld worden: minimaal verloren inspanning en zelfs beloning (deels ?) moet de bedoeling zijn.

“Deels” omdat enerzijds de opdrachtgever ook verantwoord met zijn budgetten moet (kunnen) omspringen en anderzijds potentiële opdrachtnemers die kansen zoeken ook een inspanning moeten leveren en risico’s moeten aanvaarden (zie VOORAFGAAND, punt 4).

Zo zou men, volgens schaal van de opdracht, drie categorieën kunnen uitwerken waarbij steeds het evenwicht tussen de relevante minimale inspanning en de eerlijke beloning nagestreefd wordt. In elk van deze gevallen bezorgt de opdrachtgever een projectdefinitie, een budgettering en de draftversie van de overeenkomst die de opdrachtnemer zal aangeboden krijgen en verder verfijnd kan worden in overleg met opdrachtnemer. Dit vanaf de eerste melding van de wedstrijd, incl. het takenpakket, de verantwoordelijkheden, het (liefst forfaitair) ereloon en de tijdstippen waarbij de schijven zullen uitbetaald worden.

Voor wedstrijden categorie B of A (zie verder) geeft de opdrachtgever mee welke beroepskwaliteiten in het beoordelingsteam zullen vertegenwoordigd zijn.

Noot: we gaan ervan uit dat de opdrachtgever op zoek gaat naar een ontwerpteam (= architect + ingenieur stabiliteit + ingenieur speciale technieken) of een projectteam (= ontwerpteam + landschapsarchitect).

(Concrete) overeenkomsten en erelonen kunnen het onderwerp zijn van een gelijklopend debat.

VOORSTEL

Wedstrijd categorie C: budgettering werken tot 1.000.000 € (excl. btw) - Ontwerpteam - éénstapsprocedure (gunning)

Elk gekwalificeerd team kan zich kandidaat stellen d.m.v. haar website of een compacte portfolio of één A3 document naar keuze op te stellen (allemaal nader te omschrijven en af te bakenen).

Opdrachtgever nodigt uit dit aanbod drie teams uit voor een gesprek en kiest er één uit om de opdracht verder te organiseren.

Wedstrijdvergoeding: geen.

Opdrachtgever moet minimaal twee van haar volgende opdrachten van deze categorie aan andere teams toevertrouwen volgens dezelfde procedure vooraleer het hier gegunde team terug kan kandideren (juridisch te checken).

Wedstrijd categorie B: budgettering werken tot 3.000.000 € (excl. btw): - Ontwerpteam of Projectteam - tweestapsprocedure (selectie en gunning)

SELECTIE

Elk gekwalificeerd team kan zich kandidaat stellen via een eenvoudige selectieprocedure:

• d.m.v. haar website of een compacte portfolio of één A3 document naar keuze op te stellen (allemaal nader te omschrijven en te beperken)
• mits één opgeleverde opdracht categorie C voor te leggen met een verslag over het verloop hiervan incl. de manier waarop dit budgettair is aangepakt
• Een verklaring op eer dat het team niet valt onder de uitsluitingscriteria (via standaardformulier) en zal kunnen beantwoorden aan de gunningscriteria
• Indien projectteam, opgave met welke landschapsarchitect zal samengewerkt worden

GUNNING

Opdrachtgever nodigt uit dit aanbod 3 teams uit voor de gunningsprocedure en kiest er één uit om de opdracht verder te organiseren op basis van volgende gunningscriteria:

• Beoordeling toelichting verloop ref-project categorie C (zie selectie)
• Kwaliteit extra ref-project (vrij te kiezen naar relevantie opdracht)
• Beoordeling door het team voorgestelde methode van budgetcontrole/beheersing
• Indien projectteam, beoordeling kwaliteit van één op te geven relevante realisatie van landschapsarchitect

Wedstrijdvergoeding : 4000 € (ontwerpteam) / 5000 € (projectteam)

Niet-gegunden krijgen een gemotiveerd verslag; “winnaar” krijgt wedstrijdvergoeding als voorschot.

Wedstrijd cat A: budgettering werken vanaf 3.000.000 € (excl. btw) - Ontwerpteam of Projectteam - Tweestapsprocedure (selectie en gunning)

SELECTIE

Elk gekwalificeerd team kan zich kandidaat stellen via een eenvoudige selectieprocedure:

• d.m.v. haar website of een compacte portfolio of één A3 document naar keuze op te stellen (allemaal nader te omschrijven en te beperken).
• mits één opgeleverde opdracht categorie C voor te leggen met een verslag over het verloop hiervan incl. de manier waarop dit budgettair is aangepakt
• mits één opgeleverde opdracht categorie B voor te leggen met een verslag over het verloop hiervan incl. de manier waarop dit budgettair is aangepakt
• Een verklaring op eer dat het team niet valt onder de uitsluitingscriteria (via standaardformulier) en zal kunnen beantwoorden aan de gunningscriteria
• Indien projectteam, opgave met welke landschapsarchitect zal samengewerkt worden

GUNNING

Opdrachtgever nodigt uit dit aanbod 3 teams uit voor de gunningsfase en kiest er één uit om de opdracht verder te organiseren op basis van volgende gunningscriteria:

• Beoordeling toelichting verloop ref-project categorie C (zie selectie)
• Beoordeling toelichting verloop ref-project categorie B (zie selectie)
• Kwaliteit extra ref-project (vrij te kiezen naar relevantie opdracht)
• Beoordeling door het team voorgestelde methode van budgetcontrole/beheersing
• Indien projectteam, beoordeling kwaliteit van één op te geven relevante realisatie van landschapsarchitect
• Een vlekkenplan met analyse van de manier waarop het team zijn plekgebonden voorstel tot aanpak verduidelijkt

Wedstrijdvergoeding : 6000 € (ontwerpteam) / 8000 € (projectteam)

Niet-gegunden krijgen een gemotiveerd verslag; “winnaar” krijgt wedstrijdvergoeding als voorschot.

BEDENKINGEN & AANVULLINGEN

• Ramingen worden bij de wedstrijden dus niet gevraagd, een bindend maximumbudget wordt door de opdrachtgever opgegeven; inschrijver geeft aan hoe hij dit in de hand gaat houden/controleren/evt. tijdig bijsturen (kan gestaafd worden door opdrachten in de lagere categorieën).
• Er moet uniformiteit komen voor alle woonmaatschappijen en richtlijnen/financiering door Wonen in Vlaanderen.
• Dit “systeem” laat aan ALLE ontwerpteams toe in dit verhaal te stappen door - zonder specifieke referenties - met een opdracht categorie C te kunnen starten.
• Ook grote, ervaren teams moeten een opdracht van categorie C kunnen voorleggen om aan te tonen dat ze de procedures van WIV beheersen.
• Goede samenwerkingen kunnen vloeiend tot grotere opdrachten leiden met een win-win vertrouwenssituatie.
• In de marge: ook voor aannemers zou men kunnen verkiezen met een selectie- en gunningsprocedure (drie kandidaten naar gunning) aan de slag te gaan om het “verloren” werk te minimaliseren. Eventueel: een beperkte beloning voor de niet-gegunden die een geloofwaardige en correcte offerte hebben afgeleverd en met opmerkingen/nazichten die de uiteindelijke uitvoering beter en/of goedkoper maken.
• Uiteraard moet elk voorstel aangevuld en verfijnd worden en juridisch gescreend.

Chris Troniseck is architect en heeft jarenlange ervaring als “organisator” van ontwerpwedstrijden in de wereld van de sociale huisvesting.