De Orde van Architecten in vrije val: “Een bodemloze put waar we 495 euro in gooien”

“Wij hebben het gevoel dat we dat geld al jaren in een bodemloze put aan het gooien zijn,” zei initiatiefneemster Paulien Gekiere in De Wereld Vandaag op Radio 1 (VRT NWS, 27 juni 2025). BAU stelt een standaardbrief ter beschikking waarin de Orde beschuldigd wordt van bestuurlijk falen, een giftige werkcultuur en het structureel negeren van de problemen in de sector.

Dat een beroepsorganisatie zover wegzakt dat honderden leden publiek hun betalingen staken, is ongezien. De chaos en het protest zijn twee kanten van hetzelfde verhaal: een Orde die haar legitimiteit verspeelde en de aansluiting met haar achterban verloor.

Chaos aan de top

De malaise kwam begin dit jaar in alle scherpte naar buiten. Een vernietigende audit van preventiedienst Mensura sprak over “structurele tekortkomingen, bestuurlijke chaos en een falend toxisch leiderschap” (De Morgen, 28 februari 2025). Volgens dat rapport zat de Orde gevangen in een “hyperconflict” dat alle geledingen verlamde. Bestuurders stuurden elkaar mails vol beschuldigingen, vaak in brede kopie naar medewerkers. “Er worden spelletjes gespeeld en ik wil daar geen deel van zijn,” verklaarde een personeelslid. Mensura gaf de situatie op het escalatiemodel van Glasl een maximale score: 9 op 9 – “Samen in de afgrond.”

De toenmalige voorzitter Jos Leyssens trok volgens critici steeds meer taken naar zich toe, tot en met het zelf opstellen van de boekhouding. Hij verdedigde zich door te zeggen dat hij “de handen uit de mouwen moest steken” wegens personeelsgebrek. Tegelijk stelde hij dat een revisor de terugbetaling van onkosten – inclusief een etentje in een tweesterrenrestaurant – correct had bevonden. Toch diende de regeringscommissaris een klacht in bij het parket wegens een vermoeden van fiscale fraude.

Het wantrouwen kwam ook van de Franstalige vleugel van de Orde. In februari stuurden zij een eigen brief waarin ze het vertrouwen in Leyssens opzegden en een persbericht verspreidden. Vlaamse architecten kregen daarover nooit een officiële communicatie, aldus BAU. Uiteindelijk leidde het tot twee moties van wantrouwen. In april werden Leyssens en de ondervoorzitter van de Vlaamse Raad beiden weggestemd (De Morgen, 9 april 2025).

Een Orde zonder richting

De crisis toont volgens velen dat het probleem niet beperkt is tot persoonlijke vetes. “De Orde is zestig jaar oud, maar werkt nog altijd op dezelfde manier,” verklaarde een mandataris (De Morgen, 1 juli 2025). De structuur, met provinciale raden, een Vlaamse Raad en een Nationale Raad, geldt als log en inefficiënt. Volgens NAV, de beroepsvereniging van architecten, zuigen die lagen een groot deel van de middelen op zonder dat ze tot hervorming leiden.

NAV beschrijft een organisatie die “intern verdeeld is, haar kerntaken verwaarloost en blijft hangen in eindeloos gekibbel” (NAV, 26 juni 2025). De Orde zou zich te veel gedragen als een belangenvereniging, terwijl ze wettelijk in de eerste plaats toezicht moet houden op stages, de toegang tot het beroep en de deontologie. “Ze kan de architecten niet eens degelijk vertegenwoordigen,” zegt NAV-directeur Steven Lannoo.

De gevolgen zijn tastbaar. Een lang aangekondigde studie over schijnzelfstandigheid bleef anderhalf jaar in de lade liggen. “Dat wetsvoorstel zit in de koelkast omdat iedereen wacht op een studie van de Orde,” zei Gekiere. “Anderhalf jaar geleden was een bevraging beloofd, pas vandaag loopt die eindelijk onder de leden” (De Morgen, 1 juli 2025).

Schijnzelfstandigheid en frustratie

Voor BAU gaat het probleem verder dan bestuurschaos: het raakt aan de kern van hoe het beroep georganiseerd is. De beweging groeide uit onvrede over de stagepraktijk. “Jonge architecten moeten hun stage op zelfstandige basis uitvoeren, maar dat is eigenlijk schijnzelfstandigheid,” zei Gekiere in De Wereld Vandaag. “Het bureau waar ze werken heeft veel te veel macht, terwijl de verloning onder het minimumloon ligt.”

Emile Van Opbroeck is een van de 273 architecten die hun lidgeld formeel betwisten en zegt dat hij zijn spaargeld moest aanspreken om zijn stage te kunnen volhouden: “Ik zie heel wat vrienden hun passie kwijtraken en afhaken: ‘Voor mij hoeft dit niet meer.’” Juist omdat de Orde volgens hem niets doet aan de slechte arbeidsomstandigheden en het gebrek aan ondersteuning, begrijpt hij niet waarom de bijdrage van 495 euro verplicht is: “De Orde heeft geen voeling met wat er leeft bij de 16.000 leden” (De Morgen, 1 juli 2025).

Nood aan structurele hervormingen

Ook Gekiere wijst op de disproportie tussen de middelen en de prestaties van de Orde. “Ze beschikken over een werkingsbudget van zo’n 9 miljoen euro en stellen ongeveer vijftig mensen tewerk,” zegt ze. “Toch blijft de hervorming van de stage en de aanpak van schijnzelfstandigheid aanslepen.”

Met BAU wil Gekiere daar structureel verandering in brengen. De beweging profileert zich nadrukkelijk als een internationale organisatie. Ze werkt samen met netwerken zoals The Architecture Lobby in de VS en SAW in het VK. Met hun Looncalculator tonen ze hoe groot het verschil is tussen zelfstandige en loontrekkende architecten. Volgens BAU is het tijd dat de Orde ophoudt met “stilstand te faciliteren” en eindelijk structurele hervormingen door te voeren.

Een riskante actie

De oproep van BAU aan architecten om hun bijdrage voorlopig niet te betalen, is volgens NAV niet zonder risico. De beroepsvereniging liet een advocatenkantoor onderzoeken wat de gevolgen kunnen zijn. Wie weigert te betalen, loopt kans op tuchtstraf, verwijlinteresten en in het uiterste geval schrapping van de lijst van erkende architecten (NAV, 26 juni 2025). Ook is er onzekerheid over hoe consequent de Orde eventuele sancties zal toepassen.

Daarom kiest NAV er voorlopig voor om niet mee op te roepen tot een betaalstaking. “De oplossing moet van buitenaf komen,” stelde de vereniging, die samen met BAU overlegde maar tot de conclusie kwam dat zelfhervorming niet realistisch meer is. Ze pleiten nu voor een wetswijziging onder leiding van minister Eléonore Simonet (MR), die al aangaf “niet te aarzelen bijkomende maatregelen te nemen” als de Orde niet zelf orde op zaken stelt (De Morgen, 28 februari 2025).

Vertrouwensbreuk en oude reflexen

Dat de verhoging van de bijdrage vooral de vennootschappen trof en niet de individuele leden, heeft volgens NAV niets veranderd aan de vertrouwensbreuk met de Orde. De organisatie wijst erop dat veel architecten het gevoel hebben dat hun geld opgaat aan een log apparaat dat geen oplossingen biedt voor de structurele problemen.

Paulien Gekiere wijst daarnaast op een ander pijnpunt: de Orde weerspiegelt volgens haar niet de realiteit van het beroep. “We hebben de jongste en zeer vrouwelijke architectenpopulatie van Europa, maar dat zie je niet terug in de samenstelling van de mandatarissen,” zegt ze. Volgens BAU blijft daardoor elke poging tot hervorming steken in oude reflexen en ontbreekt de voeling met de dagelijkse praktijk.

Tussen hoop en implosie

Of er uit de puinhoop iets beters kan ontstaan, blijft voorlopig onzeker. Sinds het vertrek van de voorzitter en ondervoorzitter is er zelfs geen Vlaamse Raad meer om mee in dialoog te gaan. Volgens critici is dat geen tijdelijke fase, maar het symptoom van een organisatie die al jaren haar kerntaken verwaarloost en geen stap vooruitkomt. “Dit is niet enkel een lastige periode,” zei Paulien Gekiere eerder. “Het is al een tijd duidelijk dat de organisatie niet meer functioneert” (De Morgen, 1 juli 2025).

Voor Emile Van Opbroeck, die zijn bijdrage formeel betwist, is het contrast niet groter te maken: “De betaling is verplicht, maar we krijgen weinig of niets terug.” Tot slot ziet ook NAV weinig reden tot optimisme. De beroepsvereniging stelt onomwonden dat de Orde zichzelf niet meer kan hervormen, en dat een fundamentele hertekening van haar opdracht en structuur onvermijdelijk is. In afwachting van zo’n hervorming dreigt ze haar kerntaken verder te verwaarlozen en haar laatste restje geloofwaardigheid kwijt te raken.