COLUMN. Beter dan sloop (Stichting Mevrouw Meijer)

Stel je voor dat we ontdekken dat die bestaande gebouwen ook goed genoeg zijn. Goed genoeg om nog vele jaren mee te gaan, zelfs voor onbepaalde tijd. Bouwkundig degelijk, functioneel flexibel. We moeten ze alleen beter en consequenter onderhouden, met soms een grote renovatie, of een aanpassing aan nieuwe gebruikseisen.

Kortom, stel je voor dat we in Nederland en in België, dankzij de ijverige bouwers uit het verleden, een ‘gebouwde voorraad’ hebben die niet alleen groot genoeg is, maar ook goed genoeg is om mee de toekomst in te gaan.

Dan worden ineens al onze bouwproblemen veel lichter. We hebben bijna geen nieuwbouw meer nodig. En dus ook minder zorgen over stikstof, klimaatverandering, schaarse en dure grondstoffen en personeelstekorten. Historische gebouwen, vertrouwd onderdeel van het geheugen van miljoenen mensen, worden niet langer bedreigd door sloop, maar bieden ons een vertrouwde basis voor een nieuwe toekomst. Dat geldt ook voor het jongere erfgoed, de omvangrijke bouwgeneraties van de wederopbouw en de ‘Post 65’-periode.

Nu is sloop en nieuwbouw nog de standaardwerkwijze, de default mode, van de bouw- en vastgoedsector. Jaarlijks produceert Nederland 2,4 megaton bouwafval, omgerekend 760 kg per seconde. Nederland is geen uitzondering; in Zwitserland, een iets groter land met een flink kleinere bevolking, is het 500 kg per seconde. België zal in dezelfde orde van grootte scoren. Vervolgens wordt alles wat gesloopt is, vervangen door nieuwbouw die opnieuw grote hoeveelheden energie vereist om de bouwmaterialen te produceren en te verwerken. Deze verspillende routine is dringend toe aan vervanging. Al was het maar vanwege de klimaatopgave, want ook de bouw moet drastisch minder CO₂ uitstoten.

We moeten overgaan op een standaardwerkwijze waarin behoud en renovatie de regel is. En dat kán ook. Er zijn al vele initiatieven die de weg wijzen en zich ook in de praktijk bewijzen. In Vlaanderen laat onder meer architectenbureau RE-ST zien hoe we onderbenutte zwerfruimte kunnen herkennen en beter benutten. In Nederland berekent het Platform Woonopgave dat een groot deel van de ‘woningcrisis’ onnodig is, omdat er ruimte genoeg is, die alleen nog niet goed wordt benut. Mevrouw Meijer bewijst dat bestaande schoolgebouwen een uitstekend uitgangspunt zijn voor de behoeften van de toekomst, en dat de gewoonte om ze na veertig jaar te slopen in ieder opzicht een schadelijke en onnodige keus is. Steeds meer architecten en bewuste opdrachtgevers tonen aan dat behoud en renovatie van het bestaande een volwaardige en aantrekkelijke ontwerpopgave is, en zelfs een van de meest veelbelovende opgaven van de 21ste eeuw. En als we met de blik van nu terugkijken in de tijd, ontdekken we ook in de geschiedenis tal van aanknopingspunten, die ooit zijn veronachtzaamd, maar nu een nog dringender actualiteit krijgen.

Over dit nieuwe perspectief op de bouwsector, en daarmee op erfgoed, duurzaamheid, ontwerp, bouwcalculatie en participatie, verschijnt op 4 maart 2025 het lange essay ‘Beter dan sloop’, geschreven door Fred Feddes namens stichting Mevrouw Meijer. Het essay verbindt de ernst van de klimaatopgave met de lichtheid van een alternatieve standaardwerkwijze die uitgaat van de kwaliteit en kwantiteit van wat er al bestaat, in plaats van de schadelijke gewoonte van sloop en nieuwbouw. Het laat zien hoe we de omslag kunnen maken, en hoe de maatschappij er daarmee op vooruitgaat. Het put uit een rijk gedachtengoed, maar baseert zich ook op de harde cijfers uit concrete praktijkcasussen.

Omschakelen naar een nieuwe, betere gewoonte gaat niet met één grote magische knop, er moet een hele reeks kleine en middelgrote knoppen worden omgezet. Dat betekent dat iedereen kan meedoen. We kunnen zoveel beter dan sloop.

De publicatie Beter dan sloop door Fred Feddes verschijnt als ‘Stadsessay’ bij uitgeverij Trancity*Valiz. Het is vanaf 4 maart 2025 gratis te downloaden op: https://trancity.nl/publicaties/beter-dan-sloop. Papieren exemplaren à € 19,50 bestellen kan op: https://valiz.nl/publicaties/beter-dan-sloop.